Burn-out overspannenheid stress
Burn-out; het wordt inmiddels volksziekte nummer 1 genoemd. Zo’n 16% van de Nederlandse beroepsbevolking lijdt aan een burn-out. En uit onderzoek blijkt dat 37% van de werknemers in ons land regelmatig ziek thuisblijft vanwege stressklachten, overspannenheid en burnout. Hoe kan het dat het zoveel mensen lijkt te overkomen? En waarom trappen maar weinig mensen op de glijbaan naar een burn-out niet eerder op de rem?
In dit artikel lees je meer over de oorzaken van chronische stress en burn-out, hoe je het kunt herkennen en wat je kunt doen om een burn out te voorkomen.
Wanneer is sprake van stress?
Laat ik beginnen met een onderscheid te maken tussen functionele stress en disfunctionele stress. Mensen hebben om tot prestaties te komen een zekere mate van stress nodig. Het zorgt ervoor dat je je goed voorbereidt, focus hebt op je doelen en iets van de grond krijgt. Dat daar wat gezonde spanning bij komt kijken is helemaal prima. Dit noem je functionele stress.
Disfunctionele stress
Wanneer ik het hier heb over stress, dan bedoel ik daarmee de disfunctionele vorm van stress waarbij het lichaam langere tijd in een alerte staat van paraatheid is zonder dat daar (nog) aanleiding voor is. Deze vorm van stress kan op lange termijn leiden tot overspannenheid, burn-out of zelfs depressies. Daarom is het belangrijk en regelmatig eens even stil te staan bij jouw stress.
Stress ontstaat als er meer van je gevraagd wordt dan je denkt waar te kunnen maken. Met andere woorden wanneer de belasting (zowel op werk- als privégebied) groter is dan je belastbaarheid (Rogier).
Heb ik een burn-out?
Een burn out ontstaat niet van de ene op de andere dag. Vaak is daar een langere periode (minstens 6 maanden maar meestal jaren) aan vooraf gegaan waarin iemand aanhoudende fysieke en/of psychische klachten heeft die ontstaan zijn door chronische overbelasting en stress waardoor iemand niet meer tot rust komt en het gevoel heeft de uitdagingen in het leven niet meer aan te kunnen. Een burn-out treedt op wanneer iemand de signalen van het lichaam langdurig heeft onderdrukt en/of genegeerd en stug is doorgegaan. Het is daarom niet vreemd dat veel mensen die burn out raken aangeven dat ze het niet hebben zien aankomen.
Duurt een periode van stress korter dan 6 maanden maar heb je wel aanhoudende fysieke en/of psychische klachten, dan kan er sprake zijn van overspannenheid of met een mooi Frans woord surmenage.
Welke signalen kunnen duiden op chronische stress, overspannenheid en burn-out?
Fysieke klachten
- Hoofd-, rug-, of spierpijn
- Slapeloosheid, moeite met inslapen
- Maag- en darmklachten
- Uitputting
- Hartkloppingen
Mentale klachten
- Gevoelens van controleverlies, machteloosheid
- Emotioneel labiel
- Somber, huilbuien
- Concentratieproblemen, vergeetachtig, besluiteloos
- Koppig, inflexibel
- Prikkelbaar
- Piekeren, angstig
- Opgejaagd
- Mentaal uitgeblust
- Onzeker (bv over het functioneren op het werk)
- Te veel betrokken bij het werk en later een afname van betrokkenheid
- Niet meer kunnen genieten
Gedrag
- Minder presteren, meer fouten maken
- Chaotisch werken, behoefte aan structuur
- Sociale contacten uit de weggaan, afspraken afzeggen
- Meer roken, eten, alcohol- of drugsgebruik
- Te laat komen of juist vroeger weggaan dan normaal
- Vaker verzuimen van het werk (of sterk de behoefte voelen, maar het niet doen uit loyaliteit en het idee onmisbaar te zijn)
Bij een burn-out staan gevoelens van moeheid en uitputting het meest op de voorgrond en zijn de klachten meer dan zes maanden geleden begonnen.
Oorzaken van stress
Zoals je hebt kunnen lezen ontstaan stressklachten wanneer er meer van je gevraagd wordt dan je denkt waar te kunnen maken. Als jouw draaglast en draagkracht over een langere periode uit balans zijn, is het vaak een combinatie van factoren die ervoor zorgen dat je stress ervaart.
Welke factoren kunnen een rol spelen bij stress?
Factoren op het werk
De inhoud van het werk
Taakinhoud, complexiteit, variatie. Emotionele, psychische en lichamelijke belasting. Regelruimte, autonomie.
Arbeidsverhoudingen
Relaties met collega’s, leidinggevende, steun, sociale veiligheid. Interne communicatie.
Arbeidsomstandigheden
Werkdruk (als het er is, hoe wordt er mee omgegaan?) Vaste werkplek of niet, rustige werkplek of kantoortuin. Lawaai, licht en lucht, temperatuur, inrichting van de werkplek. Is alles goed geregeld of niet?
Arbeidsvoorwaarden
Ontwikkelingsmogelijkheden, arbeidsvoorwaarden passend bij functie, werkrooster.
Organisatie
Structuur, missie, visie en wordt deze nageleefd. Managementstijl, beleid. Werkzekerheid. Waarden (komen deze overeen met jouw waarden) en wordt er gehandeld naar de waarden?
Factoren in het privéleven
Levensgebeurtenissen
Belangrijke levensgebeurtenissen zoals het overlijden of de ziekte van een naaste, een scheiding of verhuizing kunnen in hoge mate bijdrage aan stressklachten.
Combineren van rollen en gebrek aan steun of vangnet
Combineer je de zorg voor je gezin, met een (drukke) baan, mantelzorg voor ouders en ervaar je regelmatig een gebrek aan steun of een vangnet? Dit is doorgaans een grote stressbron voor veel mensen.
Het ontbreken van een uitlaatklep
Wanneer mensen door een combinatie van factoren te veel stress ervaren, is het eerste dat zij vaak doen het afschalen van activiteiten waar ze energie van krijgen. Sociale contacten, sporten en lezen voor je ontspanning wordt tot het minimum beperkt waardoor je momenten van stress minder goed kunt opvangen.
Persoonlijkheidskenmerken
De ene persoon is gevoeliger voor stress dan de andere. Extra vatbaar voor stress zijn mensen die perfectionisme nastreven, hardwerkend en plichtsgetrouw zijn, sterke behoefte aan controle hebben. Ook werkverslaafden, mensen die niet goed kunnen prioriteren en delegeren of mensen die een waardenconflict ervaren tussen de normen van zichzelf en de organisatie, zijn meer gevoelig voor stress. Aan het gedrag van deze mensen ligt vaak een gebrek aan zelfvertrouwen, faalangst of negatief zelfbeeld ten grondslag. Soms zijn zij zich hiervan nog niet bewust.
Burn-out niet alleen door werk
Onterecht wordt wel eens gedacht dat er alleen sprake kan zijn van burn-out wanneer de klachten geheel of gedeeltelijk worden veroorzaakt door werk. Je spreekt dan vaak van werkgerelateerde burn-out.
Vaak is het zo dat er een belangrijk werk gerelateerd component aanwezig is. Maar dit hoeft dus niet zo te zijn. Ook zonder dat je werk hebt, kun je langdurig over je grenzen gegaan zijn met emotionele en fysieke uitputting als gevolg.
Waarom mensen niet van de glijbaan afstappen
Wat maakt nu dat mensen ondanks chronische stressklachten hun burn-out vaak met leder ogen tegemoetzien? Dit komt omdat we de signalen van ons lichaam negeren. Als het moet, nemen we nog een pijnstiller en gaan stug door met wat we deden. Ons lichaam past zich aan, aan het nieuwe, verhoogde stressniveau en gaat cortisol aanmaken. Daardoor merken we de signalen en stressklachten minder op. Het lichaam kan dit verhoogde stressniveau echter niet volhouden en plots stort je in.
Een andere reden waarom een burn-out mensen vaak overkomt, is omdat we in de Westerse wereld vaak niet meer in contact zijn met ons lichaam. We leven als het ware in ons veilige hoofd en hebben geen verbinding met onze gevoelens, emoties en verlangens. Als we iets voelen, proberen we dat met ons hoofd te beredeneren.
Zover hoeft het niet te komen
Merk je dat je emmer steeds voller wordt en dat je nog maar moeilijk kunt ontspannen? Voel je je flink uit balans? Herken jij 2 of meer van de volgende signalen?
- Niet meer kunnen genieten of ontspannen
- Slaapproblemen
- Prikkelbaar of emotioneel labiel
- (hevige) vermoeidheid
- Concentratieproblemen
- Minder grote betrokkenheid bij of interesse in het werk
- Angst en onzekerheid
- Een vol hoofd
Je loopt dan het risico op overspannenheid of een burn-out en het is belangrijk om tijdig in te grijpen. Een coachtraject kan een belangrijke rol in burn-outpreventie en herstel spelen.
Coaching als instrument bij disfunctionele stress, overspannenheid en burn-out
Een coachtraject is gericht op: het creëren van rust en het aanleren van zelfzorg, klachten terugbrengen naar een acceptabel niveau, herstel van de energie en lichamelijke conditie, kunnen vinden van fysieke rust en ontspanning en het in kaart brengen van stressoren. Ook werken we aan het doorbreken van disfunctionele patronen die geleid hebben tot de situatie zoals die is en het effectiever leren omgaan met emoties en gevoelens.
Ook het oefenen van nieuw gedrag wat noodzakelijk is om terugval te voorkomen en het onderzoeken van aanpassingen die aan het werk gedaan moeten worden, kunnen aan de orde komen. Indien nodig werken we aan een terugvalpreventieplan en opbouwschema voor het werk. In elk coachtraject staan de doelen van jou als cliënt centraal.
Wil je meer weten over het stress en burn-out coachtraject? Lees dan hier verder. Wil je vrijblijvend kennismaken? Neem dan contact met mij op.
Bron: Handboek coachen bij stress en burn-out – Annita Rogier – Boom – 2016