De slachtofferrol: wat je moet weten om het te herkennen
Anderen laten weten wat je leest?
Word je er door anderen wel eens van ‘beschuldigd’ dat je snel de slachtofferrol aanneemt? Heb je moeite om te begrijpen wat ze daarmee bedoelen en vind je het niet makkelijk om deze rol bij jezelf te herkennen? Dat is mooi want daar gaat deze blog over.
Je leest wat het betekent om in de slachtofferrol te zitten. En wat je dan wel doet en niet doet. Het kan zijn dat je lange tijd in de slachtofferrol zit, zonder dat je dat hebt opgemerkt. De schuld en verantwoordelijkheid buiten jezelf leggen, kan een verdedigingsmechanisme zijn, maar het kan ook gewoontegedrag geworden zijn. Want geef toe, soms is het wel fijn om geen verantwoordelijkheid te hoeven nemen. Het is belangrijk om de slachtofferrol te herkennen bij jezelf, zodat je er op termijn uit kan stappen.
Wat je leest kan pijnlijk zijn, want het gedrag van iemand in de slachtofferrol wordt meestal niet als iets positiefs beschouwd. Je kan de neiging hebben om deze blog weg te klikken en die hele slachtofferrol maar te negeren. En dus in die rol te blijven. Maar het lost niks op. Natuurlijk kunnen er dingen in je leven zijn die moeilijk zijn. Dingen die niet zo lopen zoals je zou willen. Heftige gebeurtenissen die ervoor zorgen dat je uit het veld geslagen bent en even niet meer weet hoe het verder moet. Dat is volkomen logisch. Ook al is het moeilijk, erin blijven hangen lost de situatie meestal niet op. Na een tijdje moet je door.
Betekenis slachtofferrol
Er bestaat geen exacte definitie van de slachtofferrol. Je komt het woord in de Van Dale niet tegen. Ik wil hier toch een aanzet geven.
De slachtofferrol: Iemand die geen verantwoordelijkheid neemt voor hoe zijn of haar leven verloopt. Iemand die bovendien het eigen aandeel in situaties, conflicten en problemen ontkent. En iemand die de neiging heeft om de schuld voor de eigen acties en omstandigheden buiten zichzelf te leggen.
Opdracht: de slachtofferrol herkennen
Hoe herken je nu of je zelf in de slachtofferrol zit? Observeer jezelf eens de komende tijd of denk terug aan de afgelopen weken. Wees zo eerlijk mogelijk bij het beantwoorden van de onderstaande stellingen met ja of nee. Het is bekend dat mensen in de slachtofferrol de neiging hebben om dingen niet onder ogen te willen zien. Het is dus geen makkelijke opdracht en neem daarom vooral even de tijd.
- Als ik problemen heb, heb ik de neiging om anderen daar de schuld van te geven. Bijvoorbeeld: als ik geen promotie niet krijg, dan denk ik niet dat dat aan mij ligt, maar dan is dat omdat mijn leidinggevende het niet snapt of mij niet aardig vindt.
- Ik vind vaak dat ik oneerlijk behandeld word of ik kan me verongelijkt voelen.
- Ik geloof vaak dat ik machteloos ben en niets aan mijn situatie kan verbeteren.
- Ik klaag vaak tegen anderen over (aspecten) in mijn leven die niet goed lopen en ik ben geneigd te denken dat anderen het veel beter of makkelijker hebben.
- Als ik eerlijk ben, dan vind ik dat anderen verantwoordelijk zijn voor mijn geluk en omstandigheden. Ik kan daar zelf weinig of niks aan doen. Bijvoorbeeld: als mijn partner met vrienden naar de film ga, dan voel ik me alleen en dat is zijn/haar schuld.
- Ik probeer medelijden op te roepen bij anderen.
- Ik probeer anderen te laten bevestigen dat mijn leven of situatie uitzichtloos is.
- Ik geloof dat ik mijn situatie niet kan verbeteren of dat ik zelf een probleem kan oplossen. Ik denk dat ik daar anderen voor nodig heb.
- Ik beschuldig anderen ervan dat ze mij boos, verdrietig, bang of onzeker maken.
- Ik denk vaak in termen van de schuld hebben of krijgen.
- Ik ontken vaak een problematische situatie in mijn leven. Ik doe liever of het er niet is.
- Anderen vinden mij lui, dom, onaardig of niet goed genoeg, denk ik. Ik kan daar niks aan doen maar laat wel mijn oren ernaar hangen.
- Ik maak me meestal druk om dingen die ik niet kan veranderen.
- Ik probeer anderen zover te krijgen om dingen te doen die ik (eventueel met inspanning) ook zelf kan doen.
- Ik wek bewust of onbewust bij mensen de indruk dat ze mij moeten helpen of redden. In mijn omgeving zijn veel Redders en Helpers.
- Ik sta meestal aan de zijlijn van mijn leven.
- Ik voel me vaak slachtoffer.
- Soms denk of voel ik dat ik me gedraag als een klein kind. Ik voel me hulpeloos, net als vroeger.
- Ik laat anderen beslissingen nemen, die ik zelf zou moeten nemen. Dit doe ik omdat ik denk dat ik dit zelf niet kan of dat een ander het beter weet.
- Ik herken mezelf in gedachten of uitspraken als ‘waarom overkomt mij dit altijd?’, ‘Ja, maar’, ‘Niemand begrijpt me’, ‘ik kan er niets aan doen’, ‘het is niet mijn schuld’ of ‘je begrijpt niet hoe moeilijk ik het heb’.
Het is goed om te weten dat bovengenoemde gedragingen zowel bewust als onbewust kunnen plaatsvinden.
Observeer jezelf en word je bewust van de slachtofferrol
Bovenstaande opdracht om de slachtofferrol te herkennen heeft je aanwijzingen gegeven of je met regelmaat in de slachtofferrol zit.
Neem ook de komende weken de tijd om jezelf te observeren en beantwoord (bv. in een dagboek) de volgende vragen:
- Wanneer (in welke situaties) ben je geneigd om de slachtofferrol aan te nemen?
- Wat merk je van je omgeving als jij dat doet? Wat gaan zij dan doen?
- Bij wie laat je makkelijk slachtoffergedrag zien? En bij wie minder of helemaal niet?
Externalisatie is een belangrijk kenmerk van de slachtofferrol
Een belangrijk kenmerk van de slachtofferrol is dat mensen die daarin zitten, geneigd zijn om de oorzaken en schuld van problemen, hun situatie en andere aspecten buiten zichzelf neer te leggen. Dit noem je externalisatie. Daarmee ontheffen zij zich van de verantwoordelijkheid die ze hebben voor hun eigen leven en leggen dit bij anderen neer. Ze zoeken excuses buiten zichzelf en het liefst geven ze anderen de schuld.
Externalisatie is een verdedigingsmechanisme dat ervoor zorgt dat:
- Je wanneer je in de slachtofferrol zit, nog steeds je positieve zelfbeeld kunt behouden.
- Je niet hoeft toe te geven dat je zelf een fout maakte of verantwoordelijk bent. Daardoor hoe je je niet te schamen of je schuldig te voelen. En je niet kwetsbaar op te stellen.
- Daardoor voel je minder innerlijk ongemak.
- Je controle hebt op anderen en situaties.
- Je eigen aandeel niet onder ogen hoeft te komen.
- Je door anderen de schuld te geven, je eigen angst, boosheid of onmacht niet hoeft te voelen.
Een verdedigingsmechanisme gebruiken we om emotionele pijn, stress, spanningen en ongemak tijdelijk niet te hoeven voelen.
De slachtofferrol is ook gewoontegedrag
Voordat iemand je erop wees, heb je misschien het aannemen van de slachtofferrol als heel vanzelfsprekend beschouwd. Wellicht zag jij tijdens het opgroeien een van jouw ouders, broers of zussen wel regelmatig in die rol en ben je dat onbewust over gaan nemen. Misschien heb je daarom niet geleerd om verantwoordelijkheid te nemen voor je eigen denken, voelen en gedrag. De slachtofferrol is een gewoonte geworden.
Die gewoonte bij jou en je omgeving blijft bestaan zolang jij dezelfde rol blijft aannemen. En zolang je omgeving op dezelfde manier reageert op jouw (onbewuste) oproep om geholpen te worden.
In de slachtofferrol speel je een ongezond spel
Herken jij jezelf in onderstaande situatie?
Maaike vertelt aan haar vriendin dat ze het helemaal gehad heeft op haar werk. ‘Ik werk nu al weken over en niemand ziet het. Ik ben helemaal op’.
Haar vriendin Janneke met wie zij vaker gesprekken heeft over het werk zegt: ‘Waarom praat je er niet over met je leidinggevende’.
Waarop Maaike zegt: ‘Ja maar, hij luistert toch niet’.
Janneke oppert nog een idee: ‘Praat dan eens met HR’.
Maaike zucht en zegt: ‘Ja maar, als ik dat doe word ik ontslagen’.
Dit gesprek kan nog uren doorgaan. Zonder dat er iets wordt opgelost.
Het is duidelijk dat Maaike hier de rol van slachtoffer aanneemt. Janneke probeert haar te helpen (of redden). Tegen elk voorstel van Janneke heeft Maaike weerstand. Zij ziet geen mogelijkheden om haar situatie te verbeteren. Als je het goed bekijkt, zie je dat Maaike een visje uitgooit en dat Janneke hard haar best doet om hem binnen te hengelen. Er is dus sprake van een wisselwerking tussen die twee.
Wat heeft Maaike te winnen met haar houding en weerstand? Ze krijgt van haar vriendin in ieder geval de onverdeelde aandacht. Het is waarschijnlijk niet de bedoeling van Maaike dat er iets wordt opgelost. Beide vriendinnen spelen onbewust een psychologisch spel met elkaar, een spel dat waarschijnlijk altijd hetzelfde eindigt. In dit spel miskent Maaike dat ze haar situatie zelf kan veranderen. En Janneke miskent op haar beurt dat Maaike haar situatie kan veranderen. Janneke houdt haar in de slachtofferrol.
De prijs van de slachtofferrol
De slachtofferrol kan aanvoelen als een comfortabele jas. Tot nu toe heb je er misschien alleen maar voordelen van ondervonden. Bewust of onbewust. Helaas kleven er ook nadelen aan de slachtofferrol.
Zo kan je zelf gaan geloven dat je zaken waar je niet tevreden over bent, niet zelf kunt oplossen. Je bent geneigd om negatief te denken, op termijn ontwikkel je hardnekkige gedachtepatronen. Je miskent je eigen vermogen om verantwoordelijkheid te nemen. Langere tijd in de slachtofferrol kan er ook voor zorgen dat je geen goed gevoel hebt over jezelf en je leven. Anderen nemen wel verantwoordelijkheid en het gaat hen aanzienlijk beter af. Klagen en anderen de schuld geven, gaat niet alleen ten koste van je eigenwaarde maar het kost ook veel energie. En op termijn kan de slachtofferrol ervoor zorgen dat relaties met je partner, familie en vrienden onder druk komen te staan. Ook is bekend van de slachtofferrol dat de aspecten in je leven waar je nog invloed op hebt, steeds minder worden. Daardoor word je steeds minder tevreden over verschillende aspecten van je leven. Dit kan je steviger in je slachtofferrol drukken, om toch vooral controle te houden.
Verder kan het gebeuren dat anderen ook gaan denken dat je je eigen problemen niet kunt oplossen. Zij miskennen dus ook jouw vermogens. Zoals je net zag in het voorbeeld van Maaike en Janneke. Wat er weer voor zorgt dat jij een minder goed gevoel krijgt over jezelf. En het werkt reddersgedrag in de hand. Ook kunnen mensen je onderschatten en denken dat je niet de verantwoordelijkheid neemt die je zou moeten nemen. Daardoor krijg je niet de kansen die je zou willen krijgen.
De slachtofferrol voelt misschien goed, verantwoordelijkheid nemen voelt beter
De pijn van de slachtofferrol is niet mis. Maar het vaak wel een bekende pijn. Gek genoeg kiezen we vaak liever voor een bekende pijn, dan het nieuwe onbekende wat misschien veel minder pijn oplevert.
Als je al lang in de slachtofferrol zit, dan weet je niet wat het je oplevert als je zelf verantwoordelijkheid gaat nemen voor de dingen waar je zelf verantwoordelijk voor bent. Je weet nog niet hoe het voelt als je de schuld niet meer afschuift, je kop niet meer in het zand steekt, je problemen niet meer ontkent en anderen niet meer verantwoordelijk maakt voor jouw geluk.
Wanneer je verantwoordelijkheid gaat nemen voor je eigen leven; dan groeit allereerst je zelfvertrouwen. Je krijgt meer energie door de dingen die je zelf bereikt. Je ontwikkelt vaardigheden waarvan je niet geloofde dat je ze had, zoals proactief zijn. Je neemt de controle over de dingen in je leven die voor jou belangrijk zijn. Je laat los wat je niet kunt veranderen en je ontwikkelt meer positieve gedachten. Klinkt goed, toch?
Voordat je de slachtofferrol loslaat
Nu je de slachtofferrol bij jezelf herkend hebt, wil je er waarschijnlijk graag uitstappen. Dat begrijp ik. Deze rol, die je waarschijnlijk al jarenlang hebt, is een hardnekkige gewoonte. Met de juiste begeleiding, bewustwording en tijd is deze gewoonte te doorbreken. Maar, de pijn bij jou moet wel groot genoeg zijn. Eruit stappen moet je meer bieden dan erin blijven. De slachtofferrol levert je namelijk ook wat op. Denk aan aandacht (soms positief, soms negatief), je krijgt dingen gedaan van anderen, je hoeft zelf niet zo hard te werken en verantwoordelijkheid te nemen.
Door jezelf de komende periode te observeren, word je je meer bewust van de rol die je automatisch aanneemt. Kom je er dan achter dat het je meer kost dan het je brengt, dan ben je eraan toe om eruit te stappen. Een belangrijke eerste stap is om het bij jezelf te herkennen en aan jezelf toe te geven dat je zo nu en dan of regelmatig in de slachtofferrol zit. Dan heb je al veel gewonnen.
In het kort
In deze blog heb je kunnen lezen hoe je de slachtofferrol bij jezelf (of anderen) herkent. Ik heb je verteld over een belangrijk kenmerk; externalisatie. Ook heb je gelezen dat de slachtofferrol een gewoonte kan zijn, die doorbroken kan worden als de pijn groot genoeg is.
Verder lezen?
Voel je je slachtoffer van wat anderen van je vinden en wil je dit doorbreken? Wil je de mening van anderen loslaten en de focus meer op jezelf leggen? Ik schreef een boek met de titel Nooit meer bang voor wat anderen van je vinden. Een hoopgevende kijk op een veelvoorkomende angst. Je bestelt hem als e-book in de webshop.
Wat ik je bied
Wil jij leren om uit de slachtofferrol te stappen en verantwoordelijkheid gaan te nemen? Dus in plaats van toeschouwer, de hoofdrolspeler worden in je leven? Maak dan hieronder een afspraak voor een gratis kennismakingsgesprek zodat we samen kunnen onderzoeken wat ik voor jou kan betekenen.
Illustraties: the bald guy
Wat wil jij lezen in de volgende blog? Laat hieronder je reactie achter.
